Modern bilimin en önemli mucitleri sorulduğunda aklımıza gelen ilk gelen isimlerden biridir Nikola Tesla. Tesla, yüksek zekası ile insanları kendisine hayran bırakmış ve buluşları ile insanlığın ona minnettar kalmasını sağlamıştır. Maalesef Tesla, bazı buluşlarının patentlerini alamamıştır. Yaşamı hayal kırıklıklarıyla sona eren Tesla, şu anda ona gösterilen sevgiyi ve değeri yaşarken yeterince görmemiştir. Tesla'nın hak ettiği patentlerden bazılarını Thomas Edison almıştır - ki bu yüzden bu iki ismi sıklıkla bir arada duyarız ve ''Tesla mı, yoksa Edison mu?'' tartışmasına tanık oluruz. Bu yazımızda Nikola Tesla’nın hayatını ve buluşlarını ayrıntılı olarak incelemeye, Tesla-Edison tartışmasına açıklık getirmeye çalışacağız.
Nikola Tesla’nın Çocukluğu ve Garip Davranışları
Nikola Tesla, 10 Temmuz 1856’da Hırvatistan’ın bir köyünde yaşayan Sırp-Ortodoks bir ailenin dördüncü çocuğu olarak dünyaya geldi, daha sonra bir kardeşi daha oldu. Nikola’nın annesi ev işlerini kolaylaştırmak için küçük icatlar yapan bir kadındı, bir keresinde mekanik yumurta çırpıcısı tasarlamıştı. Aynı zamanda okumayı çok sever ve okudukları hafızasından çıkmazdı; Nikola’nın mucit dehasının annesinden miras kaldığı söylenir. Nikola zor bir çocukluk geçirmişti; ailesi onu hep ağabeyi ile karşılaştırıyordu. Ağabeyi 12 yaşındayken attan düşüp öldü. Ailesi atı korkuttuğu için Nikola’yı sorumlu tutmuşlardı. Ailesinin Nikola’ya davranışlarının onun psikolojisini etkilediği ve içine kapanık bir insan olmasının önünü açtığı düşünülür.
Nikola çocukken şiir yazmayı ve okumayı severdi. Müthiş bir hatırlama kabiliyetine sahipti; gördüğü, duyduğu ve okuduğu hiçbir şeyi unutmuyordu, özellikle görsel hafızası müthişti. Buluşlarına çok erken yaşta başlamıştı, daha 6 yaşındayken kendi su çarkını yapmıştı. Fakat gariplikleri olan bir çocuktu. Örneğin, kimsenin saçına dokunamıyordu ve yürürken adımlarını sayıyordu. Parlak cisimlere karşı çok büyük zaafı vardı. Ayrıca, her zaman yemeğinin kübik içeriğini hesaplıyor, bunu başaramazsa yemek yemeyi reddediyordu.
Üniversite Yılları ve Sonrasındaki Çalışma Deneyimleri
Tesla ilk olarak 1873’te Graz’daki Politeknik Enstitüsünde daha sonra 1880’de Prag Üniversitesinde okudu. İlk zamanlarda amacı fizik ve matematik alanlarında uzmanlaşmaktı ama elektrik alanına girince büyülendi. Kariyerine 1881 yılında Budapeşte'deki bir telefon şirketinde elektrik mühendisi olarak başladı. Amerika'ya gitmeden önce Paris'teki Continental Edison Companyde çalışarak burada dinamolar tasarladı. 1883'te Strazburg'da endüksiyon motorunun bir prototipini inşa etti yalnız bu cihazı destekleyecek kimseyi bulamaması nedeniyle New York'tan gelen iş teklifi kabul etti. Thomas Edison’un kurduğu Edison Machine Works şirketi için çalışacaktı.
Tesla 1884'te New York'a geldi. Edison'u çalışkanlığı ve ustalığından etkilemişti. Edison, Tesla'ya DC dinamolarını geliştireceği tasarım için 50.000 dolar ödeyeceğini söylemişti. Aylarca süren deneylerden sonra, Tesla bir çözüm sundu ve vaat edilen parayı istedi ama parayı alamadı. Tesla 6 ay süren bu çalışma macerasından ayrılmaya karar verdi. Daha sonra Edison’un şu sözleri sarf ettiği söylenir: “Tesla... Sen Amerikan mizahından anlamıyorsun”. Öte yandan Edison'ın biyografları, Tesla'nın AC patentlerini Edison'a 50.000 dolara satmaya çalıştığını, bunun üzerine Edison'un gülerek bu teklifi reddettiğini yazmaktadır.
Tesla’nın İlk Şirket Kurma Deneyimleri
Tesla, Edison Machine Works şirketinden ayrıldıktan sonra orada geliştirdiği ark aydınlatma sistemlerinin patentini almaya çalıştı. Bu çalışmaları sırasında, kuracağı şirketi finanse edecek iş adamları Robert Lane ve Benjamin Vail ile tanıştı. Mart 1885’de Tesla Electric Light and Manufacturing Company adlı şirketi Rahway, New Jersey'de kurdular. Tesla, o yıl geliştirdiği jeneratörün patentlerini almak için uğraştı. Fakat, yatırımcıları Tesla'nın yeni alternatif akım motorları ve elektrik iletimi donanımları hakkındaki fikirlerine pek ilgi göstermediler. Yatırımlarını başka bir şirket için yaparak Tesla’yı yarı yolda ve beş parasız bıraktılar. Tesla, şirketin kontrolüne verdiği patentleri de kaybetmişti. Bu hayal kırıklığından sonra çeşitli elektik işleri yaparak hayatını kazanmaya çalışan Tesla, o dönemi ‘’korkunç baş ağrıları ve acı dolu göz yaşları’’ diye tanımlar.
Tesla, 1886’nın sonlarında müfettiş Alfred S. Brown ve avukat Charles F. Peck ile tanıştı, üçü birlikte 1887'de Tesla Electric Company adlı şirketi kurdular. Patentlerden elde edilen kârları paylaşacaklardı. Böylece Tesla, tekrardan yeni projeler gerçekleştirebilmek ve yeni cihazlar geliştirebilmek için Manhattan’da kurdukları laboratuvarda çalışmaya koyuldu.
Tesla’nın Hayatımızı Değiştiren Buluşları ve Katkıları
1. Alternatif Akım
Şüphesiz ki alternatif akım, Nikola Tesla’nın hayatımıza en fazla katkısı olan buluşlarından biri olmuştur. Evlerimizde kullandığımız elektrik alternatif akımla gelmektedir. Buzdolabı, çamaşır makinesi, bulaşık makinesi gibi birçok alet alternatif akımla çalışırlar. Televizyon gibi aletler ise alternatif akımı doğru akıma çevirerek çalışırlar. Alternatif akım sayesinde uzun mesafelere daha az kayıpla ve güvenli bir şekilde enerji sağlanabilir. Doğru akımla bunu yapmak mümkün değildir.
19. yüzyılın sonlarında Nikola Tesla ve Thomas Edison kendilerini, doğru akım mı (DC: Direct current) yoksa alternatif akım mı (AC: Alternating current) daha iyi tartışmalarının içinde buldular. Bu duruma Akım Savaşları dendi. Edison, elektrik akımının bir yönde sabit bir şekilde aktığını söylerken, Tesla ve Westinghouse akımın sürekli olarak değiştiğini söylüyordu. Tesla, Edison’un şirketinde çalışırken DC jeneratörlerinin geliştirilmesinde yardımcı olmuştu. Daha sonra AC teknolojisini kullanarak geliştirdiği birkaç patenti oldu ama bu patentleri Westinghouse’a sattı.
AC teknolojisinin DC’den daha ucuz olması Edison’u korkutmuştu. Edison, bunun üzerine karşı kampanyalar düzenledi. Edison ayrıca, alternatif akımın doğru akımdan daha tehlikeli olduğu yalanını yaymak için birkaç teknisyenini kullanarak bazı hayvanların ölmesine sebep olmuştu. Fakat Edison’un yaptığı alternatif akımı itibarsızlaştırma çalışmalarının hiçbiri işe yaramadı. Westinghouse, 1893’de Şikago’da düzenlenen Dünya Fuarı’nın elektrik sağlayıcısı oldu. Ayrıca Niagara Şelalesi'ndeki bir hidroelektrik santrali için alternatif akım jeneratörleri inşa etmek için önemli bir sözleşme imzaladı. Bu savaşın galibi alternatif akım, yani Tesla olmuştu.
Günümüzde elektrik üretim tesislerinden evlerimize kadar olan elektrik alternatif akımla taşınmaktadır ancak bu elektrik evimize ulaştıktan sonra, evin içindeki cihazların neredeyse hepsi doğru akım ile çalışmaktadır. Dolayısıyla akım savaşlarının nihai kazananı insanlık oldu diyebiliriz: Her iki akım türü de, vazgeçilmez derecede öneme sahiptir.
2. Tesla Bobini (Tesla Coil)
Nikola Tesla denince çoğu zaman aklımıza en önemli buluşlarından biri olan Tesla bobini gelir. 1891’de tasarlamıştır ve patentini aynı yıl içinde almıştır. Tesla bobininin çalışma prensibi; elektrik geriliminin yükseltilmesi ile yüksek frekanslı düşük akıma sahip bir çıkış elde etmek ve elektriği kablosuz olarak aktarmaktır. Bu her ne kadar kulağa çok tehlikeli gelse de Tesla bu buluşunu denemekten kendini alamamıştır. Sonuç olarak, Tesla bobini yüksek miktarda enerji üreterek lambaların kablosuz olarak aydınlatmasını sağlamıştır.
Tesla, bu devreleri daha sonra farklı deneylerde kullanacaktı: elektriksel aydınlatma, fosforesans, X-ışını oluşumu, elektroterapi ve elektrik enerjisinin kablolar olmadan iletimi gibi. Tesla bobini devreleri, 1920’lere kadar kablosuz telgraf için ve elektroterapi ve mor ışın cihazları gibi tıbbi cihazlarda kullanıldı. Bugün de eğlence ve eğitim amaçlı gösteriler için kullanılmaktadır.
3. Radyo
Tesla, keşfettiği bobinlerle güçlü radyo sinyalleri alabildiğini de keşfetti. 1895'lerin başında, 80 km uzaklıktaki New York'taki West Point'e sinyal göndermeye hazırdı ama aynı yıl laboratuvarında çıkan yangınla bütün çalışmaları harap olmuştu. Bu arada İngiltere'de, Guglielmo Marconi kablosuz telgraf için bir cihaz yapmaya çalışıyordu. Daha sonra Marconi, sinyalleri İngiliz Kanalından iletmek için bir Tesla osilatörü kullanarak gösteriler düzenledi. Tesla, 1897'de radyo patenti başvurusunu yaptı ve 1900'de patentini almıştı. Marconi'nin Amerika'daki ilk patent başvurusu ise 10 Kasım 1900 tarihinde reddedilmişti. Ancak 1904'te, ABD Patent Ofisi kararını değiştirdi ve Marconi'ye radyo icadı için bir patent verdi. Bunun nedenini hiçbir zaman tam olarak açıklanmadı. Tesla Marconi için şöyle der:
Marconi iyi bir adam. Devam etmesine izin verin. Patentlerimin 17'sini kullanıyor.
Ancak Marconi 1911'de Nobel Ödülü'nü kazandığında, Tesla buna dayanamayarak Marconi Şirketi'ni 1915'te dava etti ancak büyük bir şirket aleyhindeki bir davayı kazanacak mali durumu yoktu.
Bu konuyla ilgili detaylı bilgiyi buradaki yazımızdan alabilirsiniz.
4. Flüoresan
Nikola Tesla'nın buluşlarından biri de özel olarak tasarlanmış yüksek frekanslı güç kaynağı üniteleri ile çalışmak üzere tasarlanmış elektrik lambalarıdır. Bu lambalardan bazıları günümüzde kullanılan flüoresan lambalarının öncüleridir. Neon tüplü lambaların üretiminde de Tesla’nın tasarladığı lambalar esas alınmıştır. Akkor lamba ampulü olarak bilinen Tesla'nın tasarladığı üçüncü tip lamba, yüksek verimlilikte ışık üretme yeteneğine sahipti. Bu lambanın tasarımında değişiklik yapılarak üretilmeye başlanmıştır. Tesla, 1891 yılında Elektrikli Akkor Lamba adı altında patentini aldı.
5. X-Işını
Tesla'nın yüksek voltajlı, yüksek frekanslı alternatif akımları araştırması, tıbbi uygulamaları olan çok çeşitli vakum tüplerinin gelişmesine yol açmıştır. X ışınlarının üretilmesi ve canlı dokuların fotografik olarak görüntülenmesinde kullanılması için teknikler geliştirilmiştir. Tüplerinden biri günümüz elektron mikroskobunun bir öncüsü olarak kabul edilir. Tesla'nın keşifleri ayrıca Nükleer Manyetik Rezonans Görüntüleme’nin temellerini de oluşturmuştur.
6. Uzaktan Kumanda
Tesla, 1898’de ilk uzaktan kumandalı model botunu yapmayı başarmıştı ve bu buluşu bütün radyo prensiplerine sahipti. Dolayısıyla elinize aldığınız her kumandada Tesla’nın da emeğinin bulunduğunu düşünebilirsiniz ve ayırca bu buluş radyo patentinin aslında Nikola Tesla’nın hakkı olduğunu bir kez daha kanıtlar.
Nikola Tesla’nın buluşları ve katkıları bu kadarla kalmaz tabii ki. Radarın, elektron mikroskobunun ve mikro dalga fırının çalışma sistemlerinin ve otomobillerdeki ateşleme sisteminin temelleri de Tesla’nın katkı sağladığı buluşlar arasındadır.
Tesla’nın hayata geçiremediği birçok projesi de olmuştur. Bunlardan biri ise askeri amaçlar için kullanılması amaçlanan güçlü ve uzun mesafeli bir silahtır. Nikola Tesla, elektrik silahı olarak tasarlamayı amaçladığı silahını 1934’te kamuoyuna açıkladı fakat yeterli destek bulamadığından bu proje hayata geçemedi.
Tesla’nın Bazı Sözleri
Nikola Tesla’nın Şubat 1892’de Elektrik Mühendisleri Enstitüsü’nde yapacağı konuşmanın bir bölümünde alternatif akım ve Tesla bobini ile ilgili çalışmaları hakkında şunları söyler:
Bütün bu gözlemler bizi büyüledi ve bizi bu fenomenlerin doğası hakkında daha fazla bilgi edinmek için yoğun bir istekle doldurdu. Kim olursak olalım, her gün işimize keşfetmek umuduyla ve bizibekleyen büyük sorunlardan birinin çözümünü bulabilmek için gidiyoruz, her geçen gün, her başarımızda yenilenen heyecanla görevimize geri dönüyoruz ve başarısız olsak bile çalışmalarımız boşuna gitmiyor çünkü bu çabalarımızda saatlerce süren keyifli çalışmalarımız var ve enerjimizi insanlığın yararına yönlendirdik.
5 Mart 1904’de Electrical World and Engineer için yazdığı The Transmission of Electric Energy Without Wires’dan bir bölüm:
Doğa aynı sonuca birçok yönden ulaşabilir. Fiziksel dünyadaki bir dalga, sınırsız okyanusta herşeyi saran madde gibi; yani organizmaların dünyasında, yaşamda bir itki oldu, bazen ışık hızıyla, bazen o kadar yavaş ki yıllarca kalacakmış gibi görünüyor, insanın aklına gelemeyecek bir karmaşıklık sürecinden geçiyor ama enerjisi her biçimde, her aşamada, her zaman ve tamamıyla doğada mevcut. Geçmiş zamanlarda bir tiranın gözüne düşen uzak bir yıldızdan gelen tek bir ışın, yaşamın akışını değiştirmiş olabilir, ulusların kaderini değiştirmiş olabilir, dünyanın yüzeyini değiştirmiş olabilir, çok dallı budaklı, bu yüzden doğadaki süreçler düşünülemeyecek şekilde karmaşıktır. Hiçbir zaman doğanın ihtişamı hakkında düşündüğümüzden daha fazla bir fikre sahip olamayız; enerjinin korunumu yasasına göre, sonsuzluk boyunca kuvvetler mükemmel bir dengededir ve dolayısıyla tek bir düşüncenin enerjisi, evrenin hareketini belirleyebilir.
Tesla Hakkında Bazı İlginç Bilgiler
Yazının başında Nikola Tesla’nın çocukluğundan bahsederken garip davranışlarından da bahsetmiştik. Bu davranışları Nikola Tesla’yı ilerleyen yaşlarında da bırakmadı ve hatta yenileri eklendi. Temizlik ve hijyen konusunda titizliği aşırı seviyede idi. Bu titizliğine rağmen hayvanları ve özellikle güvercinleri çok seviyordu. Onları otel odasına götürüyor ve besliyordu. Tesla güvercinlerinden biri hakkında şu sözleri söylemiştir:
O güvercin hayatımın neşesiydi, bir erkeğin kadını sevdiği gibi sevdim onu. Bana ihtiyaç duyduğunda, başka hiçbir şeyin önemi olamazdı. Ona sahip olduğum sürece yaşamımda bir hedefim de oldu. Onu düşünmek yeterliydi benim için, onu çağırdığımda uçup gelirdi. Ben onu anladım ve o da beni.
Tesla hiç evlenmemiş biri olarak kadınlarla ilişkileri konusunda çok başarılı bir insan değildi. Kadınlarla tek başına yemek yemekten hoşlanmaz, onların taktığı küpelerden, özellikle inci küpelerden nefret ederdi.
Tesla, Amerika'ya geldikten sonra 1889'da, bir New York kulübünde yazar Mark Twain ile tanışmıştı. Tesla, Twain'e çocukluk hastalığından ve okuduğu Twain kitaplarından bahsetmişti. Mark Twain bundan çok etkilenmişti ve sonra çok iyi arkadaş oldular. Tesla, Twain'i Amerika'ya vardığında kendisine ilham veren ilk kişi olarak tanımlar ve Twain sıklıkla Nikola Tesla'nın laboratuvarını ziyaret ederdi.
Gazeteci Frank G. Carpenter, Boston Sunday Globe için 18 Aralık 1904’de gerçekleştirdiği söyleşiden bir bölümde Tesla hakkında şu sözleri söylüyor:
Waldorf'ta onu gördüğümde çalışkan bir mucitten çok İtalyan bir savcıya benziyordu. Takım elbisesi içinde ve diğer erkeklerin arasında lobide duran en çarpıcı figürdü. Bay Tesla şu anda 47 yaşında ve fiziksel ve entelektüel olarak en üstün halinde. Uzun ve ince bir insan, başı uzun, ince ve entelektüel, alnı yüksek ve dolu. Macaristan'da doğmuş ve orada eğitim görmüş fakat mükemmel derecede İngilizce konuşuyor ve şimdiye kadar tanıştığım en etkileyici konuşmacılardan biri.
Tesla, 1931'de 75. doğum gününde Time Magazine'in kapağında yer almıştır. Bu vesileyle, Albert Einstein da dahil olmak üzere bilim ve mühendislik alanındaki bir çok isimden tebrik mektubu almıştır. Ne var ki Tesla, 11 Temmuz 1935'te The New York Times gazetesine verdiği bir demeçte şöyle söylemektedir:
Einstein’ın görelilik çalışmaları göz alıcı bir matematiksel kılıftan ibarettir. Bu kılıf, insanları büyüler, etkiler ve bir yandan da altında yatan hataları gizler. Einstein’ın Teorisi, cahil insanların onu bir kral gibi görmesi için mor renkte giysiler giyen bir dilenci gibidir. Teorinin yandaşları, bilim insanı olmaktan ziyade metafizikçilerden ibarettir.
O "mor renk" ile ilgili söyledikleri, gerçekten son derece acımasızdır. Batılı kültürde mor renk, İncil'de de geçtiği gibi eski zamanlarda zor elde edildiği için "saltanat"a işaret etmektedir. Bizim kültürümüzde bu, "kadife kumaş" demek gibi... Tesla, Einstein'ı ve teorisini "cehalet" ile suçlamakla kalmıyor, bu teorinin amacının insanların kafasını karıştırarak hatalarını gizlemek olduğunu da açıkça iddia ediyor
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder